Οι Έλληνες εκδότες στην εποχή της κρίσης και των capital controls

Με αφορμή την ελληνική συμμετοχή στην 67η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης (Hall 5.1, Stand E 131) εκπονήθηκε από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου Σ.ΕΚ.Β. (επιστημονική επιμέλεια: Παναγιώτης Κάπος – μέλος Σ.ΕΚ.Β. / Υπ. Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού) υπό την αιγίδα και με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (Ε.Ι.Π.) μια συνοπτική έρευνα με τίτλο «Οι Έλληνες εκδότες στην εποχή της κρίσης και των capital controls: ζητήματα, τάσεις και προοπτικές». Η έρευνα αυτή αποτελεί μια πρώτη αποτύπωση της παρούσας κατάστασης του εκδοτικού κλάδου του βιβλίου στην Ελλάδα όπως αυτή έχει διαμορφωθεί κυρίως την τελευταία διετία (κατάργηση του Νόμου 2557/1997 περί Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, αύξηση του Φ.Π.Α. από το 6.5% στο 23% στην παραγωγή, capital controls κ.λπ.).

Η εν λόγω έρευνα (ποσοτική με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου) διαρθρώνεται σε δύο βασικά μέρη:

1. Οικονομικό περιβάλλον, εκδοτική παραγωγή-αγορά και
2. Εκδοτική πολιτική και νέες στρατηγικές ανάπτυξης.

Σκοπός της έρευνας είναι μια πρώτη καταγραφή της κατάστασης του εκδοτικού κλάδου του βιβλίου στην Ελλάδα της κρίσης και η ανάδειξη ζητημάτων που σχετίζονται με τη μετάβαση του κλάδου στην ψηφιακή εποχή. Τέλος, η παρούσα έρευνα φιλοδοξεί να αποτελέσει την απαρχή ενός γόνιμου διαλόγου, ο οποίος θα συμβάλλει στην εξομάλυνση της υπάρχουσας κατάστασης και στη διάχυση του ελληνικού βιβλίου στο εγχώριο και διεθνές περιβάλλον.

Βασικά ευρήματα

Στο πρώτο σκέλος της έρευνας που αφορά το οικονομικό περιβάλλον, την εκδοτική παραγωγή και την αγορά αποτυπώνεται η σημαντική πτώση του όγκου πωλήσεων και της βιβλιοπαραγωγής.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο όγκος πωλήσεων το 2014 σε σύγκριση με το 2013 ήταν μειωμένος για το 71% των εκδοτών, αμετάβλητος για το 11% και αυξημένος για το 18%. Επιπρόσθετα, για το ίδιο συγκρινόμενο χρονικό διάστημα οι εκδότες σε ποσοστό 40% μείωσαν τους νέους τίτλους τους. Η κατάσταση παρουσιάζεται επιδεινούμενη το πρώτο εξάμηνο του 2015 καθώς μείωση στον όγκο πωλήσεων διαπιστώνει το 73% των εκδοτών ενώ τα ποσοστά της πτώσης του όγκου πωλήσεων μετά τα capital controls (Ιούλιος 2015) κυμαίνονται για τους περισσότερους εκδότες από 20% έως 50% .

Συνακόλουθα, η συρρίκνωση του όγκου πωλήσεων και για το 2015 επιφέρει μείωση της βιβλιοπαραγωγής. Έτσι, οι εκδότες σε ποσοστό 64% σκοπεύουν να προχωρήσουν στη μείωση της παραγωγής νέων τίτλων μέχρι το τέλος του 2015. Επιπρόσθετα, οι εκδότες υιοθέτησαν ποικίλες πρακτικές για να ανταπεξέλθουν στις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες. Εκτός από τη μείωση της βιβλιοπαραγωγής (64%) οι εκδότες προχώρησαν σε: προσφορές και εκπτώσεις (55%), αυστηρότερες επιλογές νέων τίτλων (47%), περικοπές αμοιβών μόνιμου προσωπικού (26%) και μειώσεις μόνιμου προσωπικού (24%). Η βασική πηγή εσόδων για τον ελληνικό εκδοτικό κλάδο προέρχεται από τα μεταφρασμένα βιβλία των ξένων συγγραφέων (58%) ενώ ο κύριος όγκος πωλήσεων βιβλίων σημειώνεται στα βιβλιοπωλεία (αλυσίδες και ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία – φυσικά και ηλεκτρονικά καταστήματα – με ποσοστό 38% για το καθένα).

Το δεύτερο σκέλος της έρευνας σχετίζεται με την εκδοτική πολιτική και τις νέες στρατηγικές ανάπτυξης του κλάδου. Ως πάρα πολύ σημαντικό πρόβλημα οι Έλληνες εκδότες ιεράρχησαν

• την αύξηση του ΦΠΑ σε ποσοστό 78% από 6,5% σε 23% στα στάδια της παραγωγής του βιβλίου,
• την έλλειψη ρευστότητας στην αγορά (76%),
• τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των αναγνωστών (69%) και την
• απουσία ενιαίας τιμής στα βιβλία (49%).

Κατά συνέπεια, ως πάρα πολύ σημαντικές πολιτικές εξομάλυνσης της υπάρχουσας κατάστασης οι εκδότες ιεραρχούν: την ύπαρξη φιλικού φορολογικού περιβάλλοντος για την εκδοτική βιομηχανία (67%) και την επαναφορά του Νόμου 2557/1997 για την ενιαία τιμή του βιβλίου (51%).

Στο μέρος της έρευνας που αφορά τις νέες στρατηγικές ανάπτυξης και την ψηφιακή μετάβαση, το 71% των εκδοτών σκοπεύει να υιοθετήσει στρατηγικές που θα εναρμονίζονται με τις τεχνολογικές αλλαγές και το ψηφιακό περιβάλλον ενώ οι Έλληνες εκδότες σε ποσοστό 66% θεωρούν ότι η ψηφιακή μετάβαση σχετίζεται πρωτίστως με την ψηφιοποίηση περιεχομένου και την παραγωγή ηλεκτρονικών βιβλίων (eBooks). Ακολουθούν με 36% τα νέα ψηφιακά κανάλια προβολής και πώλησης έντυπων βιβλίων και με το ίδιο ποσοστό η ψηφιακή επικοινωνία-δικτύωση με τους αναγνώστες. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ η οικονομική κρίση αναστέλλει τα σχέδια των εκδοτών για την ψηφιακή μετάβαση σε ποσοστό 58% ταυτόχρονα η οικονομική κρίση αποτελεί παράγοντα επίσπευσης της ψηφιακής μετάβασης για το 27%. Επίσης, οι Έλληνες εκδότες θεωρούν ότι οι ψηφιακές αλλαγές που συντελούνται παγκοσμίως στον κλάδο αποτελούν πρόκληση (36%) και αναγκαιότητα (29%). Σχετικά με τα ηλεκτρονικά βιβλία (eBooks) στην ελληνική αγορά οι εκδότες σε ποσοστό 62% δεν έχουν προχωρήσει στην παραγωγή τους. Όμως, το 59% από αυτούς σκοπεύει να τα εντάξει στην εκδοτική παραγωγή την επόμενη διετία. Τέλος, σχετικά με την ιεράρχηση των αιτιών για τη χαμηλή διείσδυση των ηλεκτρονικών βιβλίων οι απαντήσεις των εκδοτών παρουσιάζονται εξαιρετικά μοιρασμένες. Ενδεικτικά, το 24% θεωρεί ανασταλτικό παράγοντα (πάρα πολύ σημαντικό) την τιμή τους και το υψηλό ΦΠΑ ενώ με το ίδιο ποσοστό (22%) οι εκδότες θεωρούν ότι η οικονομική κρίση, η αδυναμία επενδύσεων καθώς και οι επιφυλάξεις τους για τη φύση των eBooks αποτελούν πάρα πολύ σημαντικές αιτίες, οι οποίες αποτρέπουν την εισχώρηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην ελληνική εκδοτική αγορά.

Συμπερασματικά, η έρευνα αποτυπώνει ανάγλυφα τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι Έλληνες εκδότες την εποχή της κρίσης. Από την άλλη πλευρά, έχουν τη διάθεση σε ένα φιλικότερο οικονομικό και θεσμικό περιβάλλον να προχωρήσουν μπροστά αναπτύσσοντας νέες στρατηγικές που θα δώσουν ώθηση στον ελληνικό εκδοτικό κλάδο.

Τα πρώτα ευρήματα της έρευνας θα παρουσιαστούν στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης 2015.

Στοιχεία έρευνας:

Η έρευνα εκπονήθηκε από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου Σ.ΕΚ.Β. υπό την αιγίδα και με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (Ε.Ι.Π.). με την επιστημονική επιμέλεια του Παναγιώτη Κάπου (μέλος Σ.ΕΚ.Β. / Υπ. Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού) στο πλαίσιο της ελληνικής συμμετοχής στην 67η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης (Hall 5.1, Stand E 131). Η έρευνα διεξήχθη τη χρονική περίοδο 22 Σεπτεμβρίου – 2 Οκτωβρίου 2015 με τη μέθοδο του δομημένου ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο εστάλη ηλεκτρονικά σε συνδέσμους και φορείς των Ελλήνων εκδοτών. Υποβλήθηκε ηλεκτρονικά. Το δείγμα αποτελείται από 55 συμμετέχοντες-εκδότες (τυχαίο δείγμα).

ΠΗΓΗ