Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας επιμελητής κειμένων

Λόγου χάριν: Διαβάζουμε ότι το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε στα τέλη του 1947 ενώ το σωστό είναι ότι ο Μπεν Γκουριόν ανακοίνωσε την ίδρυση του Ισραηλινού κράτους στις 14 Μαίου 1948. Διαβάζουμε ότι ο ψευτο-Μεσσίας Σαμπετάι Σεβή καταγόταν  από την Παλαιστίνη από την οποία ήρθε στη Θεσσαλονίκη, ενώ το σωστό είναι ότι ήταν Σμυρνιός και δεν είχε σχέση με την Παλαιστίνη. Διαβάζουμε επίσης ότι το Άμστερνταμ όπου ζούσαν πολλοί Σεφαραδίτες Εβραίοι, μετά την εκδίωξή τους από την Ισπανία το 1492, ονομαζόταν «Νέα Ιερουσαλήμ». Το σωστό είναι  ότι το Άμστερνταμ ονομαζόταν μόνον Mokum που στα γίντις σημαίνει Πόλη και προέρχεται από την εβραική λέξη Makom με την ίδια σημασία, όπως αναφέρεται και στο μυθιστόρημα. Ουδέποτε όμως οι Σεφαραδίτες ονόμασαν το Άμστερνταμ «Νέα Ιερουσαλήμ», διότι αυτήν την ονομασία την είχαν δώσει στην πόλη, με το μεγαλύτερο σεφαραδίτικο στοιχείο, την Θεσσαλονίκη, η οποία ονομαζόταν επίσης και “Madre d’ Israel”. Επανειλημμένα στο μυθιστόρημα διαβάζουμε για Τούρκους Εβραίους ενώ οι Εβραίοι που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αποκαλούνταν  Ottoman Jews. Επεξηγηματικές σημειώσεις φρονώ ότι χρειάζονται τα σημεία όπου – ο Κουβανός συγγραφέας αναφέρεται –τουλάχιστον σύμφωνα με τη μετάφραση- σε βυζαντινούς χριστιανούς στην Κρακοβία τον 17^οαιώνα.  Εννοεί βέβαια τους Ορθόδοξους Χριστιανούς για τους οποίους διαβάζουμε στις  παρακάτω σελίδες,  χωρίς  όμως την παραμικρή σχετική διευκρινιστική υποσημείωση ο αναγνώστης μπορεί να  μπερδευτεί, διότι ως γνωστόν Βυζάντιο τον 17^ο αιώνα δεν υπήρχε. Επίσης διαβάζουμε για Μεθοδιστές Χριστιανούς χωρίς την υποσημείωση ότι αναφέρεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία που ίδρυσε στην Κρακοβία ο Μεθόδιος –αδελφός του Κύριλλου- με κίνδυνο να μπερδευτεί ο  αναγνώστης με τους σημερινούς Μεθοδιστές που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με την Ορθοδοξία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που αλιεύονται απίστευτα μερικές φορές, μαργαριτάρια στα ξένα ή στα ελληνικά μυθιστορήματα. Θυμάμαι πριν λίγα χρόνια έναν πρωτοεμφανιζόμενο στην πεζογραφία συγγραφέα,  ποιητή της νεώτερης γενιάς έως τότε, να γράφει στο μυθιστόρημά του που αναφερόταν στην Κατοχή ότι «το στρατιωτικό σκέλος του Ε.Α.Μ ήταν ο….ΕΔΕΣ»! Και κανείς να μην το έχει διορθώσει…Θυμάμαι ακόμα, πριν αρκετά χρόνια,   να ερωτώμαι από την νεαρή που είχε αναλάβει την επιμέλεια της μελέτης μου «Ο στρατός στη λογοτεχνία» τι σημαίνουν τα αρχικά Ε.Α.Μ. Θυμάμαι βέβαια και πολλά ακόμα μαργαριτάρια τα οποία θα χρειάζονταν αρκετές σελίδες για να παρατεθούν. Ωστόσο το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα – που ας σημειωθεί τα προηγούμενα μυθιστορήματά του μου άρεσαν  πολύ- και τα λάθη που έχει με έκαναν να θίξω το μέγα θέμα της επιμέλειας μυθιστορημάτων τε και δοκιμίων ή και βιογραφιών ξένων-κυρίως- αλλά και ελληνικών, το οποίο παρουσιάζει πολλά και σοβαρά προβλήματα. Και κατά δεύτερον λόγο να προσπαθήσω να σκιαγραφήσω το, κατά την ταπεινή μου άποψη, πορτραίτο που έχει ένας επιμελητής κειμένων.

Θα αναφερθώ σ ένα χαρακτηριστικό προσωπικό γεγονός. Πριν χρόνια, σ’ ένα ταξίδι μου στη Βαρκελώνη, μ’ έναν από τους πιο σημαντικούς επιμελητές μας, μου είχε κάνει εντύπωση η ζέση και το ενδιαφέρον που έδειχνε και για τις παραμικρές πληροφορίες που μπορούσε να αποκομίσει από τα Μουσεία της πόλης ή  από άλλους  ιστορικούς η πνευματικούς της χώρους. Όταν τον είχα ρωτήσει  σχετικά, είχα πάρει  την απάντηση ότι αν θέλει να λέγεται κάποιος καλός και επαρκής επιμελητής κειμένων χρειάζεται να διευρύνει συνεχώς και να εμπλουτίζει τα γνώσεις του.  Έχω την εντύπωση ότι αυτή η φράση είναι το κλειδί του καλού επιμελητή. Ο οποίος είναι ικανός να απαντήσει στις προκλήσεις του κειμένου το οποίο καλείται να επιμεληθεί  και όχι απλώς να το διορθώσει ορθογραφικά ή συντακτικά. Διότι δεν πρέπει να μπερδεύονται οι ρόλοι. Άλλη δουλειά κάνει ο διορθωτής και άλλη ο επιμελητής κειμένων. Αν τύχει και μπορεί κάποιος  να είναι επαρκής και στους δύο ρόλους τότε φτάνουμε στο καλύτερο των αποτελεσμάτων.  Συζητώντας πρόσφατα με μια επίσης πολύ σημαντική επιμελήτρια και εξίσου επαρκέστατη διορθώτρια, με πολλά χρόνια εμπειρία  σε γνωστό εκδοτικό οίκο, μου επεσήμανε ότι δεν είναι λίγες οι φορές που τα λάθη των συγγραφέων  είναι τόσα πολλά που είναι ανθρώπινο κάτι να ξεφύγει  στην διόρθωση ή  την επιμέλεια.  Αυτό είναι κατανοητό, αλλά όταν «ξεφεύγουν» κραυγαλέα λάθη, όπως τα παραπάνω που επεσήμανα, τότε υπάρχει σαφώς πρόβλημα στον επιμελητή. Άλλο ένα ζήτημα που πιστεύω ότι πρέπει να αναφερθεί  είναι η αναγκαία καλή συνεργασία ανάμεσα σε συγγραφέα και επιμελητή, σε μεταφραστή –αν ο συγγραφέας δεν είναι Έλληνας- και επιμελητή. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει η δυνατότητα να διορθωθούν μαργαριτάρια που διαφορετικά θα «έβγαιναν στον αέρα», για να χρησιμοποιήσω μια ραδιοφωνική έκφραση.

Άρα το συμπέρασμα είναι ότι επιμελητής κειμένων και μάλιστα επαρκής δεν μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε μόνο και μόνο επειδή τελείωσε μια φιλολογική σχολή, κι αυτό πρέπει να το πάρουν σοβαρά υπόψη τους οι εκδοτικοί οίκοι. Μπορεί κάτι τέτοιο να τους συμφέρει οικονομικά –και δεν παρατηρείται αυτό το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια της κρίσης- μακροπρόθεσμα όμως θα τους βλάψει ως προς την ποιότητα και την εγκυρότητα των εκδόσεών τους. Σε γενικές γραμμές, ο καλός επιμελητής κειμένων πρέπει να παραπέμπει, στον έναν ή στον άλλον βαθμό, στον,  ξεχασμένο μεν στην ηλεκτρονική εποχή μας πλην απαραίτητου για την περίσταση, αναγεννησιακό άνθρωπο. Να είναι δηλαδή σχεδόν παντογνώστης και να μην του φτάνει. Κι αν ακόμα δεν έχει την ασίγαστη μανία της γνώσης όπως ο επιμελητής της Βαρκελώνης ή τον χαρακτήρα του φυσιοδίφη ή ακόμα και  του μικρού εξερευνητή, μερικά κλικ να κάνει στο πληκτρολόγιο του και έχει όλον τον κόσμο των πληροφοριών στο πιάτο. Αρκεί να βάζει ψηλά το μέτρο  και να ανανεώνει τις προκλήσεις στις οποίες θα καλείται ,από το ένα βιβλίο στο άλλο, να απαντήσει με επάρκεια.

Έλενα Χουζούρη

ΠΗΓΗ